«Հիշողության մշակույթ. խորհրդային անցյալը և նրա արտացոլումը հայ գրականության մեջ» նախագիծ Կոնրադ Ադենաուեր հիմնադրամի հետ
01.04.2022 -ից մեկնարկել էին «Հիշողության մշակույթ․ խորհրդային անցյալը և նրա արտացոլումը հայ գրականության մեջ» խորագրով նախագծի աշխատանքները, որի շրջանակներում իրականացվեցին երեք հետազոտություն, որոնց նպատակն է ուսումնասիրել Հայաստանում խորհրդային և հետխորհրդային գրականության մեջ արտացոլված հիշողության մշակույթը։ Նախագծի նպատակն է վերհանել այդ հիշողության հետքերը գեղարվեստական գրականության, գրական մամուլի և արխիվների էջերից:
Նախագծի եզրափակիչ գիտաժողովը տեղի ունեցավ նոյեմբերի 15-ին, Եղիշե Չարենցի տուն-թանգարանում։ Կոնֆերանսի մասին կարող եք կարդալ այստեղ։
Ստորև ներկայացնում ենք հետազոտությունների թեմաներն ու հետազոտող խմբերի անդամներին ինչպես նաև հետազոտության ամբողջական տեքստերը։
«Գրական դիմադրությունը և մտավորական ազատությունը 1960-70թթ․»
Հրաչ Բայադյան և Մարիամ Կարապետյան
Մի խումբ պատշաճորեն ընտրված գրական տեքստերի օգնությամբ կփորձենք ուրվագծել 1960-70֊ականների խորհրդահայ սոցիալ֊մշակութային իրադրության որոշ կողմեր Խորհրդային միությունում կատարվող փոփոխությունների (ազատականացում, ճնշումերի ու սահմանափակումների վերահաստատում և այլն) համատեքստում։ Մեզ կհետաքրքրի այդ շրջանի գրական արտադրանքի գաղափարական, ձևական բազմազանությունը և այն, թե ինչպես են որոշ տիրապետող գաղափարներ, նորմեր և արժեքներ արտահայտվել, մեկնաբանվել կամ վիճարկվել այդ տեքստերում։ Հույս ունենք, որ սա թույլ կտա որոշ պատկերացում կազմել խորհրդային գաղափարական և ինստիտուցիոնալ հարկադրանքի և մշակութային արտահայտության փոխհարաբերության մասին։
Հրաչ Բայադյան
Հրաչ Բայադյանը մշակութային քննադատ է: Նա Երևանի պետական համալսարանի ԶԼՄ-ների և մշակութաբանության դասախոս է։ Դասավանդում է նաև Երևանի Ժամանակակից արվեստի ինստիտուտում։ Վերջին տարիներին Բայադյանի հետազոտական հետաքրքրությունները հիմնականում վերաբերում են լայն, բայց գրեթե չուսումնասիրված ոլորտին, որն ի սկզբանե կարելի է բնութագրել որպես «արևելահայ արդիականություն»։ Սա որոշակի հեռանկար է ապահովում խորհրդային և հետխորհրդային ժամանակաշրջանների հայկական մշակութային փորձի տարբեր ասպեկտների ուսումնասիրության համար: Բայադյանը փորձում է օգտագործել ժամանակակից քննադատական ոլորտների մոտեցումներն ու գործիքները, ինչպիսիք են գաղութային դիսկուրսը և հետգաղութային հետազոտությունները կամ մշակութաբանությունը: Նրա վերջին հետազոտական հոդվածներն անդրադառնում են Խորհրդային Հայաստանում «ազգային մշակույթի» և մշակութային դիմադրության ձևերի խնդրին, սպառողական մշակույթի առաջացմանը և քաղաքային տարածքների վերափոխմանը հետխորհրդային Հայաստանում: 2020 թվականին նա հրատարակել է նոր գիրք՝ «Պատկերացնելով անցյալը. Սովետահայ արդիականության պատմությունները» (հայերեն)։
Մարիամ Կարապետյան
Մարիամ Կարապետյանը ծնվել է 1987 թ․ Արթիկ քաղաքում։ 1994-2004 թթ․ սովորել է Արթիկի համար 4 միջնակարգ դպրոցում, 2004-2010 թթ․՝ ԵՊՀ Ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետում։ Գերազանցությամբ ավարտելով ֆակուլտետի բակալավրիատը և մագիստրատուրան՝ ընդունվել է ասպիրանտուրա։ 2015թ․ պաշտպանել է թեկնածուական ատենախոսություն «Հայաստան-Եվրոպա քաղաքակրթական առնչությունները 1990-ականների հայաստանյան մամուլում» թեմայով: 2010 թ․-ից դասախոսում է ԵՊՀ ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետում։ 2020թ․-ից Նոր մեդիայի և հաղորդակցության ամբիոնի դոցենտ է։ Հեղինակ է մի շարք գիտական և հրապարակախոսական հոդվածների, դասախոսությունների ժողովածուի։ Նախընտրած հետազոտական բնագավառներն են մեդիաուսումնասիրությունները, մշակութային ուսումնասիրությունները, գրական ուսումնասիրությունները։
«Ուրբան հիշողություն․ վերնակուլյար Երևանը խորհրդային գրականության համատեքստում»
hետազոտողներ՝ Տիգրան Ամիրյան և Սոնա Քալանթարյան
Խորհրդային Միության ժամանակ ակտիվ փոխակերպման ու զարգացման են ենթարկվել Հայաստանի քաղաքային տարածությունները, մասնավորապես Երևանը։ Այս փոխակերպումների, քաղաքային տարածության մասին հիշողությունների ու դրանց զարգացման ուղղությունների մասին տարակարծություններն իրենց արտահայտումն են գտել բազմաթիվ գրական գործերում։
Այս ուսումնասիրության շրջանակներում կուսումնասիրենք քաղաքային տարածության պատկերը գրական գործերում՝ անդրադառնալով մասնավորապես վերնակուլյար թաղամասերին։ Այդպես, մի շարք հեղինակների (Մկրտիչ Արմեն, Էդուարդ Ավագյան և այլն) գրական գործերի հիմնական թեման եղել են ինքնաշեն կառույցներով քաղաքային հատվածները, որ թույլ է տալիս վերլուծել ոչ միայն խորհրդային քաղաքը, այլև նախախորհրդային շինությունները և ճարտարապետական մտքի փոխակերպումները։
Վերնակուլյար թաղամասերի փոխակերպումների հետ մեկտեղ, այդ հեղինակները պատկերել են նաև վերնակպուլյար կայնքի, կոլեկտիվ հիշողության նոր դրսևորումները խորհրդային մշակույթի համատեքստում, որը նույնպես կդառնա մեր ուսումնասիրության առարկա։
Տիգրան Ամիրյան
Տիգրան Ամիրյանը Մշակութային և սոցիալական նարատիվների լաբի (CSN lab) համահիմնադիրն ու նախագահն է: Ժամանակակից համաշխարհային գրականության պրոֆեսոր, նշանագետ, գրականագետ, համադրող և ժամանակակից մշակույթի գիտաշխատող դոկտոր Ամիրյանը հեղինակել է բազմաթիվ հոդվածներ գրականության հետմոդեռն ժանրերի, միջդիսցիպլինար վերլուծության, ժամանակակից համեմատական վերլուծության, գրականության սոցիոլոգիայի վերաբերյալ: Դոկտոր Ամիրյանի հիմնական հետաքրքրությունների շրջանակը ներառում է ինչպես անհատական, այնպես էլ կոլեկտիվ հիշողության նարատիվացման խնդիրը ժամանակակից մշակույթում, գեղարվեստական ներկայացման, ինչպես նաև «ես»-ի պատմության, կենսագրությունների, քաղաքային տարածության և միջավայրի մեջ, որոնք պահպանում են մարդկանց կյանքի հիշողությունը՝ չնայած մոռացությանն ու կործանմանը։ Դոկտոր Ամիրյանը հեղինակել է հետազոտական աշխատություն «Նրանք դավադրել են… Դավադրության դետեկտիվ գեղարվեստական գրականություն Դեն Բրաունից մինչև Ջուլիա Կրիստևա» (2013), ինչպես նաև «Միշել Ֆուկո և գրականություն. ակադեմիական աշխատությունների ժողովածու»-ի թարգմանիչ և հեղինակ է (Սանկտ Պետերբուրգ, Ալեթեյա, 2015)
Սոնա Քալանթարյան
Սոնա Քալանթարյանը «Սոցալական և մշակութային նարատիվների լաբորատորիա» ՀԿ-ի համահիմնադիրն է։ Մասնագիտությամբ լրագրող և մշակութաբան է։ Վերջին տարիների հետազոտական աշխատանքները հիմնականում նվիրված են եղել կանանց հիշողության պատումայնացման ձևերին, ուրբան ֆեմինիզմին, կանանց փորձառությանը քաղաքային տարածության մեջ։ Նրա ավելի վաղ հետազտական գործունեությունը նվիրված է եղել հայ գրականության խորհրդային և հետխորհրդային շրջաններում կին հեղինակների գործունեության վերլուծությանը, դրա հետ կապված խնդիրներին։ Համահեղինակել է քաղաքային տարածության խնդիրներին և հիշողության պատումայնացմանը նվիրված մի շարք գրքեր։
«Գրականությունը՝ որպես «Հոմո սովետիկուսի» կերտման գործիք»
hետազոտողներ՝ Վահրամ Դանիելյան և Արթուր Միրզոյան
Խորհրդային Միությունը որպես սոցիալ-քաղաքական համակարգ կայացել է բազմաթիվ գործոնների միջոցով։ Գործոններից մեկը Միության քաղաքացու կերտումն էր, որն իր հերթին տեղի է ունեցել նաև կրթական-մշակութային գործիքների կիրառումով։ Այդ գործիքների մեջ ոչ վերջին տեղում դպրոցական ծրագրերն ու դասագրքերն էին։ Մեր ուսումնասիրությունը փորձելու է վերհանել, թե հայ գրականության դպրոցական ծրագրերն ու դասագրքերը ինչ դերակատարում ունեին միութենական քաղաքացու կերտման գործում։
Վահրամ Դանիելյան
Վահրամ Դանիելյանը Հայաստանի ամերիկյան համալսարանի դասախոս է։ Դասավանդում է հայոց լեզու և գրականություն և մասնագիտական հաղորդակցություն։ 2010-2011 թթ․ նա Մանուկյան Սիմոնեի հետ դոկտորանտ էր Միչիգանի համալսարանում՝ Էն Արբորում: 2011-2018թթ. եղել է Երևանի պետական համալսարանի արդի հայ գրականության ամբիոնի ասիստենտ:
Վահրամը մասնակցել է բազմաթիվ գիտաժողովների և աշխատաժողովների Հայաստանում և արտերկրում (Կալիֆորնիայի համալսարան, Լոս Անջելես, Միչիգանի համալսարան, Կալիֆորնիայի համալսարան,Բերքլի):
Նա մի քանի հոդվածների հեղինակ է։ Վերջինը վերաբերում է ռոմանական ժանրին պատմական, քաղաքական և աշխարհագրական տեսանկյուններից:
Արթուր Միրզոյան
Արթուր Միրզոյանը ծնվել է 1998 թ․ նոյեմբերի 8-ին Երևանում։ 2013 թվականին ավարտել է Երևանի թիվ 45 հիմնական դպրոցը, 2016 թվականին՝ «Այբ» ավագ դպրոցը, այնուհետև ընդունվել ԵՊՀ հայ բանասիրության ֆակուլտետ՝ հայոց լեզվի և գրականության բաժին, որն ավարտել է 2020 թվականին գերազանցությամբ։ 2020 թվականից մինչ օրս սովորում է համալսարանի նույն ֆակուլտետի մագիստրատուրայում։
2021 թվականից աշխատում է Հայաստանի ամերիկյան համալսարանում՝ որպես Հայոց լեզու և գրականություն առարկայի դասախոսի օգնական (teaching assistant)։ Նաև զբաղվում է արտահաստիքային թարգմանչական աշխատանքով։ Տիրապետում է հայերեն, անգլերեն, ռուսերեն լեզուներին։
