«Գալուստ Կիւլպէնկեան» Հիմնարկութեան թարգմանական մատենաշար
Առաջին հրատարակությունը հնարավոր դարձավ Գալուստ Կիւլպէնկեան հիմնարկութեան հետ համագործակցության շնորհիվ, որի արդյունքում հրատարակվեց Գրիգոր Պըլտեանի 75 ամյակին նվիրված գրքերի շարքը։ Այն բաղկացած է երեք հնգյակից, որոնք ներկայացնում են հեղինակի ընտրված գործեր, ինչպես նաև անտիպեր։
Առաջին հնգյակը ներառում է «Անաւարտութիւն» և «Ղազարաւան», որոնք առաջին անգամ են հրատարկվում, ինչպես նաև «Ինքնութիւն – Սփիւռք», «Ընթերցումին ընդերքը» և «Կշռական հատում» գործերը։
Այստեղ ներկայացվում են հեղինակի մտորումները արվեստի գործերի ավարտուն և անավարտ բնույթի, Սփյուռքայահության ինքնության, գրականագիտության և ընթերցանության, բանաստեղծության և մանտրաների, ինչպես նաև Աշտարակի մոտակայքում գտնվող Ղազարավան գյուղի մասին։
«Անաւարտութիւն»
«Գրուածքը կը վկայէ անաւարտութենէն, որ ժպտուն հրեշտակի փայլակին նման կը մնայ հոն, տեղ մը, մէջդ, դուրսդ, մատներուդ տակ, ի սպաս անյայտ զոհի խորտակումին։ Իսկ այդ վկայութիւնը որոշ չափով չ՚ա՞ւարտեր երկը։
«Ղազարաւան»
«Եկեր ես տեսնելու, բայց չես եկած բոլորովին, որպէսզի դադրիս տեսնելէ: Կը տեսնես քանզի ժամանումի դանդաղ ընթացքին մէջն ես: Հարկ է մտերմանաս որ հրաժարիս տեսնելէն»։
«Ինքնութիւն — Սփիւռք»
«Եկած եմ հեռուէն, դուրսէն: Սփիւռքէն: Ոչ մէկ տեղէ: Օտարերկրացիի օրինավիճակով: Խօսելու ինքնութեան մասին»։
«Ընթերցումին ընդերքը»
«Ընթերցումը պարտաւոր է հարստացնել գրական երկը իր վաղանցուկ ու մահկանացու ըլլալու փորձառութեամբ: Այս հարստացումով է, որ կարենայ թերեւս ապահովել ինքն իրեն համար ստեղծարար հանգամանք մը: Հաստատուն կռուաններու յենուող, գրական երկը խորաչափող ու արտաչափող, ճանչցող անոր յարաբերութիւնները սեռին ինչպէս շրջարկին, այսինքն մօտիկ թէ՛ գրութեան, թէ ալ զայն շրջապատող իրողութիւններուն, ամրօրէն կառչած գրական երկի գրայնութեան կամ գրուածքին, ատակ՝ շրջելու, խախտելու ծանօթի, ընդունուածի, մեռածի խաւերը, բայց նոյն ատեն իր մէջէն տանող-անցընող մտաւորական փորձառութիւն մը, վերջապէս կարող ալ առթելու իմացական հաճոյք մը կամ զգացումը իմացական գեղեցկութեան մը, ահա գուցէ ընթերցումին ընթածիրը»։
«Կշռական հատում»
«Արձագանգը աշխարհին լեզուով ձայնընդլայնուած, լեզուի քաոսը խօսքով արտաչափուած ու թուարկուած այս բոլորը մտածման որպէս ըլլալու տեւական կենսավիճակ. ահաւասիկ մանտրան այնպէս ինչպէս կը տեսնեմ ու կը լսեմ»։ Երբ ան ըլլայ՝ դուն կ՚անհետանաս: Իբրեւ բանաստեղծ լեզուի որ կ՚ուզէ չըլլալ բանաստեղծ: Թերեւս պարզ ստեղծաբանը աքսորական խօսքին: Ո՛չ իսկ այդ:
Երկրորդ հնգյակը ներառում է՝ «Երկլեզու ցանցը», «Մէջ ընդ մեջ» և առաջին անգամ հրատարակված «Սկսիլ», «Հրապարակներ» և «Տեսութիւն Ս․ Փարաճանովի» աշխատությունները։
Պըլտեանը այս գործերում խոսում է ֆրանսահայ հեղինակների երկլեզու լինելու «պարտադրության», «հեռանալու» ու «վերադառնալու» փոխակերպող ազդեցության, հրապարակների քաղաքական և կենսական կարևորության մասին, ինչպես նաև վերլուծում է և քննարկում երկու հայ մեծերի (ինչպիսիք են տասնյակ դարերով միմյանցից բաժանված Մովսես Խորենացին և Սերգեյ Փարաջանովը) կյանքն ու ստեղծագործությունը։
«Երկլեզու ցանցը»
«Նախապէս գրուած որպէս մուտք Ֆրանսահայ գրականութիւն աշխատութեան հայերէն տարբերակին (Երեւան, 2017) այս էջերը խնդրոյ առարկայ կը դարձնեն գրական երկլեզուութիւնը թարգմանական ընդհանուր տարածքին հունին մէջ»:
«Մէջ ընդ մէջ»
«Հատորը կազմող երեք գրութիւնները հրապարակային խօսքառումներ են, ծնած պարագայական դէպքերէ եւ սեւեռող աւելի մնայուն խնդիրներ. «Աղէտի լեզուն» եւ գրական փորձառութիւնը»:
«Սկսիլ»
«Նախապես գրուած իբրեւ զեկուցում Մովսէս Խորենացի Պատմութիւն Հայոցի ստեղծումին 1600 ամեակին, աշխատութեան հիմնական հարցադրութիւնը կը վերաբերի ծագումն ու սկիզբը գրելու ձեռնակին: «Երկրորդ Սկիզբը» լոյս տեսած «Կամ»ի մէջ թիւ 1/7 (2020) հարցը կը տեղափոխէ ԺԹ դարու Մխիթարեան հայրերու հիմնահարցին, դիւցազներգութեան ծիրին մէջ: Թե ինչո՞ւ պէտք է սկիզբը ըսել ու գրել. Ահա անշրջանցելի հրամայականը»:
«Հրապարակներ»
«Ընդմէջ գեղարուեստական արձակին եւ փորձագրութեան-էսսէին, այս անտիպ գրութիւնը, որոշ «երեւութաբանական մօտեցումով» կը սեւեռէ «հրապարակը» որպէս քաղաքային տարածք եւ գոյութեան բնավայր»:
«Տեսութիւն Ս. Փարաճանովի»
«Ս. Փարաճանովի ֆիլմերու ստեղծած հմայքը մղած է հեղինակը գրելու հատորի հիմնական էսսեն, նախ` ֆրանսերէն 2006-ին: Ներկայ հայերէն տարբերակը ի հարկէ նոյնը չէ առանց բոլորովին տարբեր ըլլալու: Մուտքի անտիպ էջերը պատրաստուած են յատուկ այս հրատարակութեան համար»:
Երրորդ հնգյակը ներառում է« Լեզուներ», «Կ․Պոլսոյ անկումը», «Պատում», «Ճարտասանական արուեստ ու կեանքի ոճ» և առաջին անգամ հրատարակված «Ասատուր» աշխատությունները:
Պըլտեանը այս գործերում խոսում է Գրիգոր Նարեկացու «Մատյան ողբերգության» ստեղծագործության մեջ ճարտասանական արվեստի մասին, պատմելու և պատումի, Պոլսո գրականության, հատկապես բանաստեղծությունների ավանդության, լեզվի կազմավորիչ դերի, ինչպես նաև վերլուծում և քննարկում է հանրահայտ հայ ժամանակակից նկարիչ Ասատուր Պզտիկյանի կյանքը և ստեղծագործությունները։
«Լեզուներ»
Ազատ ձեւով գրուած այս էսսէն փորձ մըն է մտածելու լեզուներու կազմաւորիչ դերըգրող մտքին: Գրելը լսել մըն է:
«Երբ կը գրեմ, կը լսեմ լեզուն, լեզուներու սփիւռք մը»:
«Կ. Պոլսոյ անկումը»
«Տրամ» (1980) հատորէն վերցուած այս էսսէն կը ջանայ մտածել վերջն ու աւարտը Պոլիս զարգացած գրականութեան, մասնաւորաբար բանաստեղծութեան աւանդութեան ու անոր ներյայտ որոշադրումներին:
«Պատում»
Ի՞նչ է պատումը, ի՞նչ է պատմելը, ինչո՞ւ միայն դրուագներ շարագրել չէ, ահաւասիկ հիմնական ուղեգիծը այս գրութեան, ցարդ անտիպ:
«Ճարտասանական արուեստ եւ կեանքի ոճ»
Գրիգոր Նարեկացիի «Մատեան Ողբերգութեան» մէջ ճարտասանական արուեստը, որ գրելու արուեստին մօտիկն է, ըլլալ-լինելու ձեւ մըն է, կեանքի ոճ մը:
Առաջին անգամ տպուած է «Երկխօսութիւն Նարեկացիի հետ» հատորին մէջ:
«Ասատուր», Գրիգոր Պըլտեան
«Այս աշխատութիւնում առաջին անգամ ըլլալով, համապարփակ քննութեան կ’ենթարկէ ֆրանսաբնակ նկարիչ Ասատուրի (Պզտիկեան, 1943) գեղարուեստական գործը»:
